-นั่งคุยกับต้นไม้-

ลองตอบคำถามเหล่านี้ดู

คุณคิดว่าต้นไม้มีภาษาไว้คุยกันไหม?

ต้นไม้มีเพื่อนและมีคู่แข่งหรือเปล่า?

ต้นไม้ต้องเรียนไหม?

ต้นไม้เจ็บปวดเป็นไหม?

ต้นไม้อพยพตัวเองได้หรือเปล่า?

ผมนึกถึงเหล่าเอ๊นท์ผู้พิทักษ์ป่าและต้นไม้ในป่าโบราณ ฟังกอร์น ในเรื่อง เดอะ ลอร์ด ออฟ เดอะ ริง ที่พูดได้ เดินได้ และฆ่าสมุนของซารูมานได้ จินตนาการของเจ. อาร์. อาร์. โทลคีน แน่นอนว่าต้นไม้ในป่าทำสิ่งที่ว่ามาไม่ได้

แต่ใช่ว่าไม่มีความเร้นลับซุกซ่อนอยู่ในระบบนิเวศของป่า หนังสือ ‘The Hidden Life of Trees’ หรือ ‘ชีวิตเร้นลับของต้นไม้’ เขียนโดย เพเทอร์ โวลเลเบน (Peter Wohleben) เจ้าหน้าที่ป่าไม้ในเขตฮุมเมล ประเทศเยอรมนี แปลโดย สุดาวรรณ สินธุประมา สำนักพิมพ์มูลนิธิโกมลคีมทอง

...ดังที่จั่วหัวไว้บนปก หนังสือเล่มนี้เปิดโลกเร้นลับสุดจินตนการของต้นไม้

เรื่องมหัศจรรย์ของต้นไม้ นักพฤกษศาสตร์ นักวนศาสตร์คงรู้ดีเป็นปกติ ทว่า กับคนเมืองที่ป่าหมายถึงสถานที่ท่องเที่ยวย่อมไม่มีวันเข้าใจว่าในอาณาจักรของเหล่าพืชพันธุ์ พวกมันใช้ชีวิตกันอย่างไร

มาดูตัวอย่างความเร้นลับของต้นไม้กัน

(ต้องเข้าใจก่อนว่าป่าที่กำลังพูดถึงนี้เป็นป่าในยุโรปกลางซึ่งแตกต่างจากป่าในบริเวณเส้นศูนย์สูตรอย่างไทย)

ถ้ามนุษย์ต้องอยู่ร่วมกันเป็นสังคม ต้นไม้ก็เช่นเดียวกัน ผู้เขียนเล่าถึงตอไม้ที่ถูกโค่นมาแล้ว 400-500 ปี แต่มันยังไม่ตาย! เพราะต้นไม้อื่นๆ ที่อยู่ใกล้เคียงแบ่งปันอาหารให้มันทางรากผ่านเครือข่ายที่เชื่อมโยงกันของเห็นราที่หุ้มปลายรากไว้ นอกจากนี้ การที่ต้นไม้อยู่รวมกันเป็นป่าจะสร้างระบบนิเวศที่ทุเลาสภาพอากาศหนาวจัดหรือร้อนจัดได้

แล้วต้นไม้สื่อสารกันได้หรือเปล่า? คำตอบคือได้ ภาษาของต้นไม้คือกลิ่น ผู้เขียนอธิบายว่าต้นไม้สามารถผลิตกลิ่นได้ตามแต่ละสถานการณ์ เช่น ยามที่มันถูกโจมตีจากแมลง ต้นไม้สามารถแยกแยะน้ำลายของแมลงได้ว่ามันเป็นภัยหรือไม่ ถ้าเป็นภัย มันจะส่งกลิ่นออกมาเพื่อเรียกสัตว์นักล่ามากินแมลงเหล่านั้นอีกทอด ทั้งยังเป็นการเตือนต้นไม้อื่นๆ อีกด้วย ผู้เขียนยังเล่าอีกว่าในกรณีต้นไม้ที่อยู่ตามลำพังจะรับสัญญาญเตือนได้อย่างไร? ใช้ ‘เส้นใยของเห็ดรา’ ที่ปกคลุมทั่วทั้งป่าช่วยส่งสัญญาณเตือนจากอีกต้นสู่อีกต้น ผู้เขียนเปรียบเทียบว่ามันคืออินเตอร์เน็ตของผืนป่า และด้วยเหตุนี้ต้นไม้ที่เรานำมาเพาะเลี้ยง ตัดแต่ง ขยายพันธุ์ จะสูญเสียการสื่อสารลักษณะนี้และกลายเป็นต้นไม้ที่หูหนวกตาบอดไปโดยปริยาย

ยังมีอะไรอีกล่ะ?

ต้นไม้มีการเรียนรู้ มันเรียนรู้ได้ว่าต้องปรับตัวให้เข้ากับธรรมชาติที่มันอยู่อย่างไร แม้ว่าจะเป็นชนิดพันธุ์เดียวกัน ต้นที่อยู่ในพื้นที่แล้งจะเรียนรู้วิธีอยู่รอดได้ดีกว่าต้นที่อยู่ในพื้นที่ที่มีน้ำดี แต่เกิดภัยแล้งขึ้น ผู้เขียนอ้างอิงงานวิจัยว่า ถ้าต้นไม้ขาดน้ำอย่างรุนแรง มันจะร้องออกมา (จริงดิ!!!) แต่เราจะไม่มีวันได้ยินเสียงร้องของต้นไม้เพราะอยู่ในระดับความถี่ที่สูงเกินกว่ามนุษย์จะเข้าถึง

ในทางกลับกัน ต้นไม้ที่ถูกปลูกในสวนสาธารณะไม่จำเป็นต้องเรียนรู้ เพราะมันได้รับน้ำและแสงแดดเต็มที่ ไม่มีต้นไม้คอยสอนสั่งว่าอย่ารีบโต เมื่อเป็นเช่นนี้ ต้นไม้ในสวนเร่งรีบเติบโตอย่างร้อนรน เมื่อเวลาผ่านไปและผ่านไป มันจะเป็นต้นไม้ที่ดูเหมือนมีแต่เรือนยอด ขณะที่รากก็ไม่สามารถหยั่งลึกลงดินได้เกินกว่า 50 เซนติเมตร มันจึงเสี่ยงต่อการหักโค่น ทั้งยังมีอายุสั้นกว่าต้นไม้ชนิดเดียวกันที่เติบโตอย่างทุลักทุเลในป่า

หลังจากที่ต้นไม้อายุหลายร้อยปีละสังขาร หักโค่นลงสู่พื้น ไม่ว่าจะด้วยความแก่ชราหรือโรคภัย สิ่งที่มันสั่งสมไว้ในต้นจะแปรสภาพเป็นเสบียงและแหล่งพักพิงให้กับสัตว์อีกจำนวนมาก พบว่า 1 ใน 5 ของสัตว์และพืชต่างๆ ต้องพึ่งพามรณกรรมของต้นไม้ ซึ่งเท่าที่รู้ตอนนี้มีประมาณ 6,000 ชนิด

ยังมีอีกหลายเรื่องมหัศจรรย์ที่ผมไม่สามารถเล่าหมดได้ เช่น ความรักของต้นไม้ สีเขียวของต้นไม้ ต้นไม้เป็นเคหะชุมชน เป็นต้น

ถ้อยคำน่าอบอุ่นที่ผู้เขียนใช้กับต้นไม้คือคำว่า ‘เจ็บปวด’ ผมรู้สึกอย่างนั้น ต้นไม้เจ็บปวดรวดร้าวได้ไม่ต่างจากเรา ผู้เขียนเรียกขาน เข้าใจ และใช้คำกับต้นไม้เหมือนเป็นมนุษย์คนหนึ่ง ผมรู้สึกว่าเขารับรู้ถึงความเป็นมา เป็นอยู่ และเป็นไปของต้นไม้ มันคือเพื่อนบ้านที่เขาสนทนาด้วย เป็นคนไข้ที่เขาต้องคอยดูแล และเป็นครูที่ช่วยให้เขาได้เรียนรู้

ในโลกที่ปัญหาสิ่งแวดล้อมเป็นภัยคุกคามอันดับต้นๆ การผ่อนเบาความเป็นศูนย์กลางของจักรวาลของมนุษย์ รับรู้ เรียนรู้ ความหมายของชีวิตอื่นๆ ที่เราเคยมองข้าม ชีวิตที่เราเคยคิดว่าไม่มีสมอง ไม่มีความทรงจำ ไม่เรียนรู้ ไม่เจ็บปวด หรือไม่รัก มันอาจช่วยให้เรามีเพื่อนมากกว่าที่เราเคยมี